Wszy

Wszy są postrzegane jako problem nie tylko zdrowotny, ale też społeczny, świadczący o braku higieny. Tymczasem wszawica jest chorobą pasożytniczą, która może dotknąć każdego. Nie powinna więc być powodem wstydu, a tym bardziej być ukrywana.

Wesz ludzka (Pediculus humanus) jest pasożytem zewnętrznym człowieka. Wyróżnia się dwie formy w obrębie gatunku: wesz ludzką głowową (Pediculus humanus capitis) i wesz ludzką odzieżową (Pediculus humanus vestimenti). Przeprowadzone badania wykazały, że formy różnią się jedynie preferencją dotyczącą umiejscowienia – wesz głowowa bytuje na głowie żywiciela, w jego włosach (zwykle okolica skroniowa i potyliczna), a odzieżowa – na włóknach ubrania (wybiera głównie naturalne tkaniny – wełnę i bawełnę, umiejscawia się zwykle w szwach). Wesz ludzka ma szaro-białe ciało o długości około 2-4,5 mm. Jest rozdzielnopłciowa. Cały cykl rozwojowy trwa około 3 tygodni. Samica składa dziennie około 7-10 jaj, zwanych gnidami. Przechodzi rozwój złożony z przeobrażeniem niezupełnym. Z jaj wykluwają się larwy (kolejno trzy stadia), a te przekształcają się w dorosłe osobniki.

Wesz ludzka – pasożyt idealnie przystosowany
Wesz ludzka towarzyszy człowiekowi od zawsze. Wzmianki o niej są już w egipskich papirusach. W Izraelu odnaleziono liczące 9 tysięcy, a w Brazylii – 10 tysięcy lat martwe jaja wszy. Można pokusić się więc o stwierdzenie, że to pasożyt stary jak ludzkość. Wszy mogą pojawić się u człowieka niezależnie od grupy wiekowej czy społecznej. Nie ma znaczenia częstość mycia włosów, rodzaj używanych kosmetyków, długość włosów. Kiedyś istniało przekonanie o samorództwie wszy, z brudu. Dziś wiadomo, że wszy mogą pojawić się niezależnie od stanu higieny, zazwyczaj w dużych skupiskach ludzi, częściej wśród dzieci (żłobki, przedszkola, szkoły, letnie obozy). Przenoszą się bezpośrednio z głowy na głowę lub pośrednio przy pomocy grzebieni, szczotek, ręczników itp. Badania sugerują, że wszy dobierają żywicieli prawdopodobnie po zapachu potu.

Wszystkie formy rozwojowe związane są bezpośrednio z żywicielem i są przystosowane do pasożytniczego trybu życia. Gnidy przyklejone są przy pomocy substancji klejącej, do włosów, u ich nasady. Substancja ta jest niezwykle odporna chemicznie, konieczne jest więc wyczesywanie martwych gnid gęstym grzebieniem, by pozbyć się ich z włosów. Nimfy i osobniki dorosłe żywią się krwią człowieka. Posiadają aparat gębowy ssąco-kłujący. Odnóża są zaopatrzone w pazurki, pozwalające na chwytanie włosów i łatwe przemieszczanie się po nich. Wszy potrafią dostosowywać swoje ubarwienie do koloru włosów żywiciela, tak by były mniej widoczne. Wszy są wrażliwe na podwyższoną temperaturę (powyżej 40°C ) oraz wysychanie. Natomiast nie zabije ich kąpiel ani promieniowanie jonizujące.

Jak rozpoznać wszawicę?
Wskazaniem do przeprowadzenia badania głowy jest kontakt z osobami zarażonymi lub pojawiające się swędzenie. Najłatwiej jest zawsze zaobserwować gnidy. Ale ponieważ martwe jaja mogą pozostawać na włosach nawet pół roku, dlatego by stwierdzić wszawicę konieczne jest znalezienie żywych osobników dorosłych lub larw.

Choroba manifestuje się zwykle odczuciem swędzenia oraz u osób szczególnie wrażliwych – bólem przy ukłuciu. Początkowo w miejscu ukłucia pojawia się zaczerwienienie, potem grudka. Działanie drażniące ma ślina wszy, pojawia się stan zapalny. Drapanie swędzącej skóry może spowodować wtórne zakażenie bakteryjne, z ranki sączy się ropna wydzielina, powstaje strup. Okoliczne węzły chłonne mogą być tkliwe. W przypadku wszy odzieżowej ukłucia pojawiają się często wzdłuż szwów odzieży. Wszy ludzkie mogą także przenosić choroby takie jak tyfus plamisty, gorączka okopowa czy dur powrotny. Jednak w dzisiejszych czasach choroby te są spotykane bardzo rzadko. Większym problemem jest alergia na ślinę i kał wszy.

Jak sobie radzić z wszawicą?
Wykrycie wszawicy powinno pociągnąć za sobą konsekwentne przestrzeganie zaleceń. Należy bezzwłocznie powiadomić wszystkich, którzy mieli kontakt z zarażoną osobą, szczególnie dotyczy to domowników oraz placówek oświatowych. Wszawica nie powinna w tym miejscu być powodem jakiegokolwiek wstydu, a tym bardziej nie powinna być zatajana. Tylko szybka reakcja pozwala na uniknięcie rozprzestrzeniania się choroby. Konieczne jest zastosowanie dostępnych w aptece bez recepty preparatów przeciw wszawicy. Wszystkie ubrania, pościel, ręczniki należy wyprać w temperaturze powyżej 50°C, szczotki, grzebienie, nakrycia głowy zdezynfekować, podłogi, dywany, meble – odkurzyć. Jeśli czegoś nie można uprać można zamknąć szczelnie na dwa tygodnie w foliowym worku.

Jaki preparat wybrać?
Preparaty przeciwwszawicze są dostępne w aptekach bez recepty. Występują w postaci płynów, szamponów, żeli, pianek i sprayów. Ważne by proponując pacjentowi określoną terapię zwrócić szczególną uwagę dla kogo ma być przeznaczona, tak by była nie tylko skuteczna , ale również bezpieczna. Szczególnie chodzi tu o małe dzieci, kobiety w ciąży, czy karmiące. Ważne też, by pacjent dokładnie przestrzegał zaleceń zawartych w ulotce, dotyczących sposobu nakładania preparatu, czasu w jakim preparat powinien pozostawać na włosach oraz konieczności powtórzenia kuracji po kilku dniach. Preparaty zawierają permetrynę, związki silikonowe – dimetikon i cyklometikon oraz wyciągi roślinne.

Permetryna działa poprzez zmianę przewodnictwa nerwowego w organizmie wszy, jego porażenie, a w konsekwencji śmierć pasożyta, na każdym etapie rozwoju. Występuje w stężeniu 10 mg na 1 ml szamponu leczniczego. Preparat nakłada się na zmoczone włosy, odczekuje około 10 minut, spłukuje, wyczesuje gęstym grzebieniem. Preparaty z permetryną nie powinny być stosowane u kobiet w ciąży i karmiących, u dzieci poniżej 3. roku życia oraz u osób uczulonych na składniki zawarte w szamponach leczniczych. Wszy mogą się uodpornić na działanie permetryny.

Dimetikon i cyklometikon są olejami silikonowymi. Ich działanie polega na wnikaniu w przetchlinki, czyli otwory na ciele wszy, prowadzące do tchawek. Prowadzi to do zablokowania układu oddechowego pasożyta, uduszenia i wysuszenia. Związki działają na gnidy, larwy i dorosłe osobniki. Preparaty nakłada się na suche włosy, odczekuje podaną na opakowaniu długość czasu (zwykle od około 15 minut do godziny), wyczesuje, a następnie myje szamponem. Oleje silikonowe są nietoksyczne. Mogą być stosowane we wszystkich grupach wiekowych, także u kobiet w ciąży, karmiących czy alergików.

Nalewka piołunowo-wrotyczowa oraz nalewka z ostróżeczki w połączeniu z roztworem kwasu octowego wykazują działanie przeciwwszawicze. Skuteczność preparatów oparta jest na długim okresie stosowania i doświadczeniu. Nakłada się je na suche włosy, zawija w chustkę lub folię i pozostawia na 2-3 godziny, a następnie myje wodą. Nie należy stosować równocześnie z szamponem pielęgnacyjnym. Ważne by nie stosować preparatów na otwarte rany i przy ostrych stanach zapalnych, przy uczuleniu na rośliny z rodziny Compositae, u dzieci poniżej 7. roku życia, u kobiet karmiących i w ciąży.

Wyczesując gnidy warto zwilżyć włosy roztworem kwasu octowego (woda: ocet w stosunku 2 : 1). Ma on działanie rozluźniające spoiwo przytwierdzające gnidy do włosów. Można również zastosować preparaty apteczne ułatwiające wyczesywanie.
Warto wypróbować również grzebienie elektroniczne, które generują niewielkie napięcie elektryczne między metalowymi zębami. Jest ono nieszkodliwe dla człowieka, a zabójcze dla wszy. Zabicie każdego osobnika jest sygnalizowane dźwiękiem, należy czesać włosy tak długo, aż zostaną zniszczone wszystkie pasożyty.

Istotna jest profilaktyka
Wszawica jest chorobą, w której profilaktyka nie zawsze jest skuteczna. Jednak przestrzeganie zasad higieny pomaga szybciej zdiagnozować problem i jak najszybciej go wyeliminować. Zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektora Sanitarnego należy używać osobistych przyborów toaletowych, w tym grzebieni i ręczników, związywać długie włosy lub nosić krótkie fryzury, myć włosy tak często jak potrzeba, ale nie rzadziej niż raz w tygodniu, systematycznie kontrolować włosy, szczególnie u dzieci, które uczęszczają do przedszkoli, szkół czy innych placówek. Warto stosować też szampony z odżywkami ułatwiającymi rozczesywanie włosów. Profilaktycznie można zastosować preparaty z lawendą, geranium, anyżem czy olejkiem cytronella – tych zapachów nie tolerują wszy.

Wszawica może dotknąć każdego. Należy traktować ją jak chorobę, którą się leczy, a nie jak powód do wstydu.

Bibliografia:
1. Stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczące profilaktyki i zwalczania wszy:
http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/files/PZ/Materia%C5%82y%20PZ/WSZAWICA.PDF
2. Joanna M. Izdebska: „Wszy. Poznaj i pokonaj problem. Informator”, PWN, Warszawa 2014, Wydanie I
3. Stanowisko Departamentu Matki i Dziecka w Ministerstwie Zdrowia w sprawie zapobiegania i zwalczania wszawicy u dzieci i młodzieży: http://www2.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m15&mi=739&mx=0&ma=31400