Przeziębienie to najczęstsza choroba wirusowa. Średnio przeziębiamy się kilka razy w ciągu roku, najczęściej wiosną i jesienią.
Infekcja obejmuje zazwyczaj górne drogi oddechowe: zatoki, nos, gardło, dlatego też przeziębienie często nazywane jest zapaleniem nosogardzieli. Do zarażenia się dochodzi drogą kropelkową. Wirus przenoszony przez powietrze po przedostaniu się do oczu lub nosa wywołuje infekcję. Do najczęstszych objawów przeziębienia zaliczamy: kaszel, katar, ból gardła i gorączkę. Typowe przeziębienie składa się z trzech faz: 1 faza trwająca około czterech dni (suchy kaszel, katar, ból i gorączka), 2 faza najdłuższa około dziesięciu dni (mokry kaszel, katar, ból i gorączka), 3 faza tzw. poinfekcyjna trwa około sześciu dni (suchy kaszel).
Objawy
Katar, choć jest uciążliwy i powoduje duży dyskomfort, pomaga organizmowi oczyścić drogi oddechowe z wirusów bądź bakterii. Zanim pacjent sięgnie po środki farmakologiczne warto wypróbować kilka domowych sposobów na walkę z katarem. Od dawna znany jest korzystny wpływ inhalacji olejkami eterycznymi: eukaliptusowym, miętowym, sosnowym, kajeputowym, goździkowym czy jałowcowym oraz ziołami takimi jak: rumianek, lipa, tymianek i szałwia. Inhalacje ziołami pomagają odblokować zatkany nos, zmniejszają obrzęk, upłynniają nagromadzoną wydzielinę, a ponadto działają odkażająco i przeciwzapalnie. Zamiast zwykłej herbaty warto na czas infekcji zastąpić ją herbatą owocową z odrobiną startego imbiru, kardamonu lub cynamonu, taka mieszanka rozgrzeje i udrożni zatkany nos. Warto także stosować preparaty soli morskiej, które nawilżają błonę śluzową nosa, usprawniają pracę rzęsek i zmniejszają obrzęk. Niektóre preparaty wody morskiej wzbogacone są o minerały, takie jak mangan bądź miedź, które dodatkowo działają przeciwbakteryjnie.
Katar
Jeżeli domowe metody zawiodą i katar nasila się, należy sięgnąć po preparaty apteczne. Najczęściej wybieranymi preparatami przez pacjentów są krople do nosa z ksylometazoliną lub oksymetazoliną. Substancje te mają działanie sympatykomimetyczne, czyli działają bezpośrednio na receptory α-adrenergiczne. Obkurczają naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, przez co zmniejszą jej obrzęk i przekrwienie. Działanie ksylometazoliny i oksymetazoliny następuje już po kilku minutach od aplikacji kropli. Nos jest udrożniony, co znaczne ułatwia choremu oddychanie i zmniejsza ilość wydzieliny. Stosowanie ich ogranicza się zazwyczaj do pięciu dni ze względu na ryzyko uszkodzenia błony śluzowej nosa i wtórnego polekowego zapalenia błony śluzowej nosa. Niektóre krople oprócz substancji sympatykomimetycznych wzbogacone są o mentol lub eukaliptus, które dodatkowo udrażniają nos lub zawierają dexpanthenol lub aloes, które mają właściwości nawilżające.
Alternatywą dla kropli stosowanych miejscowo do nosa są leki doustne, które zażywane od początku kataru wyraźnie zmniejszają jego objawy. Najczęściej stosowana jest pseudoefedryna, która jako sympatykomimetyk stosowana jest w zapaleniach górnych dróg oddechowych. Pseudoefedryna może być jedynym składnikiem terapeutycznym leku, lub występować w połączeniu z lekami przeciwhistaminowymi np. cetyryzyną, loratadyną, z lekami przeciwbólowymi np. ibuprofenem, paracetamolem, kwasem acetylosalicylowym oraz z lekami przeciwkaszlowymi np. dekstrometorfanem. Działanie terapeutyczne pseudoefedryny polega na obkurczeniu błony śluzowej nosa, przez co zmniejsza uczucie zatkania, a jej działanie występuje już 15-30 minut po podaniu doustnym i utrzymuje się do czterech godzin.
Kaszel
Na początku infekcji pacjentom towarzyszy często suchy kaszel wynikający najczęściej z podrażnienia gardła i uczucia spływania wydzieliny z nosa po tylnej ścianie gardła. Suchy kaszel jest kaszlem bezproduktywnym, męczącym, dlatego też powinno się go hamować. W walce z suchym kaszlem należy pamiętać o nawilżaniu powietrza w domu, pić dużą ilość płynów, np. wodę lub wodę z miodem. Nawilżenie błony śluzowej gardła, a tym samym zmniejszenie jego podrażnienia może poprawić także napar z siemienia lnianego, który ma właściwości powlekające. Najczęściej stosowanymi preparatami w leczeniu kaszlu suchego są syropy i tabletki, rzadziej pastylki do ssania. W walce z kaszlem suchym główne zastosowanie znalazły syropy na bazie substancji chemicznych: dekstrometorfan i kodeina (opioidowe leki przeciwkaszlowe), butamirat (nieopioidowy lek przeciwkaszlowy), rzadziej na bazie ziół: korzeń prawoślazu oraz syropy homeopatyczne. Zarówno opioidowe, jak i nieopioidowe leki przeciwkaszlowe działają ośrodkowo poprzez hamowanie ośrodka kaszlu w rdzeniu przedłużonym, a efekty działania pojawiają się dość szybko od podania.
Tłumią częstość i natężenie kaszlu.
W miarę rozwoju przeziębienia (2 faza) suchy kaszel powoli przechodzi w tzw. kaszel mokry. Kaszel mokry nazywany jest też produktywnym, ponieważ pomaga usunąć z oskrzeli zalegającą wydzielinę. Podstawową różnicą między kaszlem suchym a mokrym jest to, że przy suchym kaszlu, organizm zmusza nas do odkasływania, przy kaszlu mokrym sami próbujemy wyksztusić zalegającą wydzielinę. Warto przypomnieć pacjentowi, że przy kaszlu mokrym należy przyjmować duże ilości płynów, nawilżać drogi oddechowe oraz stosować środki rozrzedzające zalegający śluz w celu przyspieszenia jego usuwania. Tak jak w przypadku kaszlu suchego w aptece dostępne są zarówno syropy, tabletki i pastylki do ssania. W przypadku syropów często stosowane są substancje mukolityczne i mukokinetyczne: bromheksyna, ambroksol i acetylocysteina. Rozrzedzają one zalegającą w oskrzelach wydzielinę przez depolimeryzację kwaśnych polisacharydów w śluzie oraz usprawniają czynność nabłonka rzęskowego. Ambroksol i bromheksyna występują zarówno w syropie, jak i w tabletkach, natomiast acetylocysteina w tabletkach musujących. Inną, równie często stosowaną w leczeniu kaszlu mokrego, substancją jest sulfogwajakol (wywołuje odruch wykrztuśny poprzez drażnienie błony śluzowej oskrzeli).
W porównaniu do leczenia kaszlu suchego w kaszlu mokrym szersze zastosowanie znalazły zioła: liść bluszczu, babka lancetowata, ziele tymianku, korzeń pierwiosnka i kwiat dziewanny. Substancje chemiczne zawarte w ziołach, jak np. saponiny zawarte w bluszczu działają wykrztuśnie, sekretolitycznie i bronchospazmolitycznie. Powodują rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, uwodnienie śluzu i zwiększenie ruchu rzęsek nabłonka oddechowego.
Ból gardła
Podczas przeziębienia pacjenci często skarżą się na ból gardła. Na rynku aptecznym dostępny jest szeroki asortyment pastylek do ssania oraz płukanek do gardła, które mają za zadanie uśmierzyć ból. W zależności od nasilenia bólu stosuje się różne substancje chemiczne bądź ziołowe. Do silnie odkażających substancji należą: flurbiprofen, salicylan choliny, chlorochinaldol, amylometakrezol, chlorek cetylpirydyniowy oraz benzydamina. Ponadto wykazują działanie przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo oraz przeciwbólowo, a dodatkowo niektóre preparaty wzbogacone są o dodatek lidokainy wykazującej miejscowe działanie znieczulające. Jeżeli ból gardła nie jest nasilony warto sięgnąć po preparaty wieloziołowe zawierające: ziele tymianku, korzeń prawoślazu, sok z owoców bzu czarnego, mentol, liść podbiału, wyciąg z aloesu, miód, olejek szałwiowy, olejek eukaliptusowy oraz witaminę C. Korzystnie wpływają na funkcjonowanie gardła, górnych dróg oddechowych i strun głosowych przynosząc ulgę, a poprzez działanie powlekające kojący efekt w podrażnieniu. Alternatywą dla pastylek do ssania są płukanki i aerosole do stosowania miejscowego w jamie ustnej.
Ból głowy i gorączka
Dyskomfortem towarzyszącym przeziębieniu jest ból głowy i niejednokrotnie gorączka. Powszechnie stosowanym lekiem zarówno przeciwbólowym, jak i przeciwgorączkowym jest paracetamol zażywany doraźnie w razie objawów w dawce 500-1000 mg. Działanie leku utrzymuje się przez 4-6 godzin. Jeżeli gorączka utrzymuje się, należy zastosować silniejsze leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych jak ibuprofen, naproxen, metamizol sodowy lub kwas acetylosalicylowy, który działa podobnie jak NLPZ. Leki te są silniejsze, ale częściej powodują działania niepożądane.
Preparaty złożone
Obecnie na rynku farmaceutycznym popularne są preparaty złożone 2-3 składnikowe, w których producenci łączą substancje chemiczne tak, aby złagodzić wszystkie dolegliwości pacjenta w przeziębieniu (katar, ból głowy, gorączka) w jednym preparacie. Preparaty te zawierają połączenia: paracetamolu, fenylefryny i feniraminy; ibuprofenu i pseudoefedryny; kwasu acetylosalicylowego z pseudoefedryną lub w połączeniu z witaminą C. Preparaty te dostępne są w postaci proszku do rozpuszczenia w ciepłej wodzie, tabletek oraz tabletek musujących. Stosując preparaty kilkuskładnikowe, należy dokładnie zapoznać się z ich składem i przeciwwskazaniami do stosowania poszczególnych substancji leczniczych. Leki przeciwhistaminowe mogą powodować senność oraz wpływać na zdolność reagowania i koncentrację, w związku z tym należy zachować szczególną ostrożność podczas kierowania pojazdami mechanicznymi. Pseudoefedryna wchodząca w skład większości z tych preparatów może zarówno hamować, jak i pobudzać czynność OUN, powodować bóle głowy, a także może spowodować tachykardię.
Stosunkowo od niedawna dostępny jest w sprzedaży odręcznej lek immunostymulujący i przeciwwirusowy pranobeks inozyny, który normalizuje niedostateczne i wadliwe mechanizmy odporności komórkowej i stymuluje dojrzewanie i różnicowanie się limfocytów T. Szczególnie polecany u osób z nawracającymi infekcjami górnych dróg oddechowych.
Jak uchronić się przed przeziębieniem?
W okresie zwiększonego ryzyka zachorowania (jesień, wiosna) warto sięgnąć po preparaty podnoszące odporność. Szczególnie popularne są leki oraz suplementy bogate w witaminę C, wyciąg z jeżówki (echinacea), czosnek (allium), ekstrakt z grejfruta, rutynę i wapń. Od lat stosowane są również preparaty z tranu rekina i dorsza. Tran bogaty w witaminy A, D, E oraz kwasy omega podnosi odporność, a tym samym zmniejsza ryzyko zachorowań. Warto także pomyśleć o regularnym wysiłku fizycznym i zdrowej diecie. Dodatkowo w okresie przeziębieniowym unikać zatłoczonych miejsc i pamiętać o dokładnym myciu rąk, nawet z zastosowaniem środków odkażających.