Przeciążenia i nadwyrężenia stawów

Bóle, nadwyrężenia, stłuczenia i zwyrodnienia stawów to powszechne problemy. Farmaceuta musi coś doradzić, a nie jest to zadanie łatwe, mając tylko opis dolegliwości pacjenta.

Przeciążenia stawów mogą być spowodowane nadmiernym wysiłkiem fizycznym, dotyczą głównie stawu kolanowego, skokowego, łokciowego czy biodrowego. Ból stawów dotyczy również struktur go otaczających, czyli więzadeł, ścięgien czy kaletek maziowych. Przyczyny urazów stawów to uszkodzenia mechaniczne oraz stany zapalne stawów. Farmaceuta jest często pierwszą osobą, do której przychodzi pacjent z tego typu dolegliwościami. Jak zatem doradzić, by pomóc i nie zaszkodzić? I w którym momencie odesłać pacjenta do specjalisty?

Wywiad

Pacjent przychodząc po poradę często tylko mówi, co go boli i nie podaje szczegółów. Tymczasem są bardzo istotne pytania, które warto zadać pacjentowi zanim poleci się leki przeciwbólowe czy przeciwzapalne OTC. Ważny jest czas trwania dolegliwości, od kiedy się zaczęło i czy była jakaś konkretna przyczyna, np. po uprawianiu sportu, czy wchodzeniu po schodach. Można zapytać, czy ta dolegliwość jest nawracająca przy tych samych czynnościach, czy ból nasila się w określonej porze dnia lub nocy. Warto również spytać, czy bólowi towarzyszą dodatkowe niepokojące symptomy jak: gorączka, obrzęk, zaczerwienienie, zmęczenie, i czy w rodzinie występowały choroby stawów. Jeżeli te wyżej wymienione objawy występują, a dodatkowo pacjent ma poważne problemy z poruszaniem się, należy bezwzględnie odesłać go do lekarza.

Choroba zwyrodnieniowa

Do niedawna sądzono, że zwyrodnienie stawów, zwane również artrozą dotyczy tylko ludzi starszych. Tymczasem okazuje się, że coraz częściej dotyczy ludzi młodych i związana jest z nadmierną eksploatacją stawów w sporcie, otyłością czy siedzącym trybem życia. Artroza pojawia się w wyniku starcia chrząstek stawowych, które mają amoryzować ruchy stawów. Powoduje to ból i ogranicza ruchmość. Pacjenci, którzy mają zwyrodnienie stawów będą uskarżać się na trzeszczenie, ból podczas ruchu, a ustający w spoczynku i nasilający się pod koniec dnia. Największe nasilenie bólu może zdarzyć się tuż po odpoczynku. Choroba zwyrodnieniowa występuje z nawrotami. Jej przyczyn jest bardzo wiele: tryb życia (otyłość, mało ruchu), wrodzone zaburzenia w budowie stawów, uprawianie niektórych sportów (narciarstwo, piłka nożna), osłabienie siły mięśniowo-stawowej. Jeśli u pacjenta podejrzewamy chorobę zwyrodnieniową najlepiej odesłać go do lekarza, który zdiagnozuje przyczynę, dobierze terapię lub doradzi rehabilitację. W aptece można jedynie doraźnie polecić środki przeciwzapalne i przeciwbólowe, które uśmierzą ból do czasu wizyty u lekarza.

Siniaki i skręcenia

Siniaki zostają zwykle samoistnie wchłonięte przez organizm do 10 dni, a ich zmiana barwy związana jest z rozkładem hemoglobiny. Aby przyspieszyć proces gojenia stosuje się żele z substancjami przeciwobrzękowymi i uszczelniającymi naczynia krwionośne. Na siniaki, zaraz po jego pojawieniu się, najlepsze są okłady z lodu, ale nie bezpośrednio na skórę. Najlepiej przykładać lód owinięty w ściereczkę. W aptece dostępne są maści z arniką, żywokostem czy kasztanowcem, które przyspieszą gojenie. Heparyna również przyspieszy wchłanianie krwiaka. W przypadku skręceń również bardzo pomocne są okłady z lodu oraz znany chyba wszystkim – altacet. Altacet chemicznie jest to octanowinian glinu, występuje w postaci żelu lub tabletek do sporządzania okładów. Można go stosować u dzieci powyżej 3 lat. W przypadku dzieci nie należy stosować więcej niż jeden okład dziennie. Altacet ma działanie przeciwobrzękowe, ściągające i miejscowo łagodzi ból.

Pierwsza pomoc w aptece

Niezależnie od tego, czy podejrzewa się u pacjenta zwyrodnienie stawu, zwykłe nadwyrężenie czy skręcenie, można mu jedynie polecić środki przeciwbólowe i przeciwzapalne o kategorii dostępności OTC. Środki farmakologiczne rekomendowane przy chorobach stawów to niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz paracetamol. Należy pamiętać, że NLPZ mają właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne, paracetamol natomiast działa tylko przeciwbólowo. Leki te mogą być dostępne w formie doustnej lub w formie maści. Na pewno maść będzie bezpieczniejszą formą do stosowania dla pacjenta. Bez recepty można kupić maści z diklofenakiem, naproksenem, etofenamatem czy ibuprofenem. W postaci tabletek skuteczny jest meloksykam, diklofenak czy naproksen. Popularne są również plastry przeciwbólowe i przeciwzapalne z diklofenakiem. Przy terapii NLPZ warto uczulić pacjenta na stosowanie jednego leku, ponieważ stosowanie więcej niż jednego leku z tej grupy nie zwiększa działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego, tylko zwiększa liczbę działań niepożądanych. Należy je stosować kilka dni. Jeśli działanie przeciwbólowe jest za słabe można polecić łączenie NLPZ z paracetamolem. Warto poinformować pacjenta o nieprzekraczaniu dobowej dawki paracetamolu, tj. 4 g. Paracetamol jest lekiem bezpieczniejszym i można go stosować u pacjentów z cukrzycą i nadciśnieniem, jednak już dwukrotne przekroczenie dawki dobowej może powodować uszkodzenie wątroby. NLPZ natomiast mogą wywołać dolegliwości żołądkowe i zbyt częste stosowanie może być przyczyną wrzodów, dlatego warto polecić leki osłonowe np. omeprazol czy pantoprazol.

Dodatkowo warto uczulić pacjenta, by zmniejszył obciążanie określonego stawu. Jeśli uraz nastąpił niedawno i występuje obrzęk warto polecić wykonywanie okładów z lodu lub chłodzące plastry. Takie chłodzenie nadwyrężonego miejsca powinno się wykonywać 2-3 razy dziennie po 15 minut.

Suplementy

Na rynku farmacutycznym jest mnóstwo preparatów dedykowanych pacjentom z problemami kostno-stawowymi. Zawierają one m.in. glukozaminę, kolagen, kwas hialuronowy, witaminę C. Działanie glukozaminy polega na odbudowie chrząstki stawowej i aktywności przeciwbólowej i przeciwzapalnej. Czy jest to potwierdzone? Trudno powiedzieć. Są badania które wskazują na to działanie, a są również takie, które stwierdzają, że ma takie samo działanie jak placebo. Kwas hialuronowy ze względu na właściwości wiązania wody zapewnia nawilżenie stawom oraz chroni przed urazami. Oprócz tego wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Kwas hialuronowy jest składnikiem preparatów doustnych, ale także tych bezpośrednio do iniekcji. W tym drugim przypadku jego działanie wydaje się być najlepsze i wiarygodne.

W organizmie człowieka występuje kilka typów kolagenu w zależności od miejsc, które on buduje. Kolagen typu I występuje w ścięgnach, tkance podskórnej, tkance łącznej budującej blizny, natomiast kolagen typu II buduje chrząstkę stawową. Zatem kierując się wyborem suplementu diety na stawy z kolagenem lepiej wybierać ten z kolagenem II typu. Do syntezy kolagenu potrzebna jest witamina C, dlatego producenci często dodają ją do produktów. Kolagen amortyzuje chrząstki i zapewnia elastyczność.

Podsumowując, jeśli chodzi o wybór suplementu warto polecać te, które zawierają w swoim składzie glukozaminę w postaci siarczanu, w dawce nie mniejszej niż 500 mg lub kolagen typu II.

Opieka farmaceutyczna u pacjentów z dolegliwościami ze strony stawów nie należy do najprostszych. Na podstawie zebranego wywiadu farmaceuta staje przed decyzją, czy polecić lek czy odesłać do specjalisty. Wydaje się, że najlepiej kierować się zdrowym rozsądkiem wykazując zainteresowanie i przeprowadzając z pacjentem szczegółową rozmowę o dolegliwościach, a następnie wskazując drogę do procesu wyleczenia.