Postępy farmakoterapii raka


Współczesna strategia walki z nowotworami jest następstwem gwałtownego rozwoju wiedzy o molekularnym podłożu tych chorób.

Stosowana od 50 lat konwencjonalna terapia nowotworów – przy zastosowaniu leków antymitotycznych z grupy środków alkilujących czy antymetabolitów – ulega ciągłemu doskonaleniu, co relatywnie zwiększa skuteczność tej metody, a także zmniejsza efekty uboczne i znacznie przedłuża życie pacjentom. Terapia ta jest jednak daleka od doskonałości nie tylko z powodu wysokiego odsetka niepowodzeń, ale także z powodu niskiego współczynnika jakości życia podczas terapii (skorygowanego o przedłużenie życia) określanego w literaturze farmakoekonomicznej jako QALY (Quality Adjustment Life Year).

Biologia molekularna
Dzięki rozwojowi biologii molekularnej, poznano szczegółowo mechanizmy wzrostu komórki, jej różnicowania, ekspresji genów, syntezy białek, cukrów i lipidów oraz przemian metabolicznych, jakim podlegają.

Poznano również odrębności metaboliczne komórki nowotworowej względem prawidłowej. Jednym z ważniejszych osiągnięć w tym zakresie było wykrycie receptorów czynników wzrostowych i receptorów adhezyjnych oraz wyjaśnienie ich roli jako receptorów przekazujących wewnątrzkomórkowe sygnały regulujące ekspresję genów.

Aktualne badania w tym zakresie sugerują, iż w komórkach prawidłowych wiele szlaków metabolicznych podlega regulacji poprzez sygnał generowany przez pobudzone receptory adhezyjne, których główną grupę stanowią receptory integrynowe. Agonistą tych receptorów są białka macierzy zewnątrzkomórkowej, np. kolagen.

Integryny
Interakcja kolagenu z receptorem integrynowym inicjuje kaskadę wewnątrzkomórkowego szlaku sygnałowego, w który angażuje się wiele białek, zwanych przekaźnikowymi. Efektem tego zjawiska jest indukcja czynników transkrypcyjnych i pobudzenie ekspresji genów różnych receptorów, zwłaszcza integryn, proteaz (głównie metaloproteinaz) oraz wielu innych białek regulujących wzrost i różnicowanie komórek.

W niektórych stanach fizjologicznych oraz patologicznych mechanizm ten jest zaburzony. Towarzyszy mu upośledzenie wielu funkcji metabolicznych komórek. Przykładem są procesy zapalne wywołane w tkance łącznej przez różne patogeny, prowadzące do indukcji tkankowej odpowiedzi immunologicznej, naciekania makrofagów i degradacji białek macierzy pozakomórkowej (ECM). Degradacja tych białek eliminuje ich interakcję z receptorami adhezyjnymi i upośledza indukcję szlaków sygnałowych generowanych przez te receptory. Z tego względu białka macierzy zewnątrzkomórkowej stanowią nie tylko element strukturalny tkanek, ale również odgrywają ważną rolę w procesie interakcji z receptorami integrynowymi i regulacji metabolizmu komórkowego. Proces ten w dużej mierze zależy od kolagenu, zwłaszcza od równowagi pomiędzy biosyntezą i degradacją tego białka w tkankach. Obniżenie biosyntezy kolagenu lub nasilenie procesu degradacji tego białka zaburza nie tylko architekturę tkanek i funkcje podporowe, ale również przyczynia się do zakłócenia interakcji pomiędzy kolagenem i komórkami, a w następstwie do zakłócenia szeregu procesów metabolicznych. Z tego względu prawidłowy metabolizm kolagenu warunkuje prawidłowy metabolizm komórek, tkanek i narządów.

Biosynteza kolagenu podlega wielokierunkowej regulacji za pośrednictwem hormonów i czynników wzrostowych działających za pośrednictwem specyficznych receptorów. Nie ulega wątpliwości, że prawidłowość tych procesów w dużej mierze zależy od prawidłowej ekspresji genów kodujących liczne białka i receptory.

Ekspresja genów
Pobudzenie ekspresji genów kolagenu odbywa się poprzez czynniki wzrostowe, takie jak: insulinopodobny czynnik wzrostowy (IGF-I), transformujący czynnik wzrostowy (TGF-β) czy naskórkowy czynnik wzrostowy (EGF). Wymienione czynniki wykazują szereg innych funkcji, m.in. pobudzanie ekspresji genów odpowiedzialnych za regulację metabolizmu, różnicowania i podziałów komórkowych. Poprzez interakcję ze specyficznymi receptorami, czynniki te pobudzają podobne szlaki sygnałowe, takie jak receptory integrynowe. Powoduje to amplifikację sygnału wewnątrzkomórkowego, prowadząc do nasilenia podziałów komórkowych i intensyfikacji procesów metabolicznych.

W przypadku EGF, który działa poprzez specyficzny receptor (EGFR) lub podtypy tego receptora ulegające ekspresji w przebiegu różnych nowotworów (np. HER 1), dochodzi nie tylko do intensyfikacji podziałów komórkowych, ale również następuje pobudzenie ekspresji genu kodującego czynnik pobudzający wzrost naczyń (VEGF, vascular endothelial growth factor). Czynnik ten, produkowany przez komórki nowotworowe, aktywuje komórki endotelialne naczyń do intensywnych podziałów komórkowych.

Angiogeneza
Zjawisko wzrostu naczyń, zwane angiogenezą, jest niezbędnym procesem wzrostu tkanki guza; zasila tę tkankę w składniki odżywcze (cukry, lipidy, aminokwasy), tlen, czynniki wzrostowe oraz cytokiny. Proces ten powoduje również tworzenie przerzutów nowotworowych do innych tkanek i narządów. Dzieje się tak dlatego, że nowe naczynia krwionośne, oplatające tkankę guza, są niezbyt szczelne i ułatwiają komórkom nowotworowym przedostanie się do krwiobiegu. Ponadto komórki nowotworowe pokonują barierę naczyniową, produkując szereg enzymów proteolitycznych (w tym metaloproteinazy, MMP). Degradują one białka błon podstawnych, głównie kolagen typu IV oraz białka tkanki łącznej naczyń. Zdolność komórek nowotworowych (w odróżnieniu od komórek prawidłowych) do przerzutowania jest również następstwem ich oporności na apoptozę. Zahamowanie syntezy VEGF uniemożliwia tworzenie nowych naczyń, upośledza wzrost tkanki guza i może prowadzić do remisji nowotworu.

Jednym z ważnych etapów procesu angiogenezy (indukcji podziałów komórek endotelialnych) jest degradacja składników macierzy zewnątrzkomórkowej przy użyciu metaloproteinaz (żelatynazy, kolagenazy) w celu tworzenia przestrzeni, w której przebiega proces podziałów komórkowych i morfogenezy (powstawanie nowej tkanki naczyniowej). Stanowi to niezbędny warunek tworzenia naczyń. Zahamowanie tego procesu inhibitorami metaloproteinaz hamuje angiogenezę. Zahamowanie angiogenezy możliwe jest również przy użyciu induktorów apoptozy w komórkach nabłonkowych tworzących nowe naczynia krwionośne.

Molekularne narzędzia
Poznanie molekularnych mechanizmów angiogenezy umożliwiło zastosowanie molekularnych narzędzi w przeciwdziałaniu temu procesowi. Strategia działań w tym zakresie obejmuje: blokowanie receptora EGF przy użyciu specyficznych przeciwciał, hamowanie szlaków sygnałowych transmitowanych przez receptor EGF przy użyciu inhibitorów kinaz tyrozynowych, blokowanie receptora VEGF związkami syntetycznymi i przeciwciałami, hamowanie syntezy i transportu VEGF związkami naturalnymi, hamowanie szlaków sygnałowych indukowanych przez VEGF przy użyciu inhibitorów kinaz tyrozynowych, hamowanie aktywności metaloproteinaz, indukcję apoptozy w komórkach nabłonkowych.

Inhibitory angiogenezy
Wśród inhibitorów angiogenezy należy wymienić wiele substancji stanowiących obecnie przedmiot intensywnych badań laboratoryjnych, a w niektórych przypadkach klinicznych. Inhibitorem podziałów komórek nabłonkowych jest: angiostatyna, endostatyna, squalamina, TNP 470, EMD 121974. Inhibitorem syntezy VEGF jest interferon gamma. Induktorem apoptozy komórek nabłonkowych jest combretastatin A4. Inhibitorem aktywności metaloproteinaz są Marimastat, AG 3340, COL-3, Neovastat, BMS-275291, tkankowe inhibitory metaloproteinaz (TIMP-1, 2 i 3) oraz białko macierzy zewnątrzkomórkowej – trombospondyna.

Farmakoterapia
Aktualnie w fazie badań klinicznych znajduje się bardzo wiele leków o opisanych powyżej mechanizmach działania. Wiele z nich zostało zarejestrowanych w USA w 2004 roku, natomiast w Polsce rok później. Oto niektóre z nich: bloker VEGF – Avastin, blokery VRGFR – Vantalanib, SU 11248, BAY 439006, blokery EGFR – Erbitux, Iressa, bloker HER1 – Tarceva, Herceptin, blokery cytoplazmatycznej części EGFR – PTK 787, SU 5416.

Stosowanie powyższych leków, np. Avastinu czy Vantalanibu, inhibitorów angiogenezy, w połączeniu z chemioterapią (np. 5-fluorouracylem) oraz inhibitorami topoizomerazy I (np. irinotekanem) znacznie zwiększa skuteczność terapii raka jelita grubego nawet u pacjentów w fazie choroby rozsianej, wcześniej nieleczonych.

Podobną wysoką aktywność przeciwnowotworową wykazuje Erbitux, bloker receptora naskórkowego czynnika wzrostowego (EGF). Stosowanie tego leku w połączeniu z irinotekanem przedłuża życie pacjentom z rozsianym rakiem jelita grubego nawet o dwa lata. Wzrost skuteczności farmakologicznej takiego postępowania terapeutycznego w przypadku raka jelita grubego skłonił naukowców do prowadzenia dalszych badań nad zastosowaniem tego protokołu do leczenia innych nowotworów, np. płuc, trzustki, piersi i nerek. Iressa i Tarceva, blokery odmian receptora EGF, stosowane są w leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuc, choć testowane są również w innych nowotworach.

Nie ulega wątpliwości, że postęp wiedzy z zakresu biologii komórki przyczynił się do ogromnego postępu w terapii chorób nowotworowych. Jakkolwiek droga do całkowitego opanowania procesu nowotworowego jest jeszcze daleka, to jednak aktualne osiągnięcia dają nadzieję na dalszy postęp w tej dziedzinie.

4.6/5 - (11 votes)

Leave a Comment

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH