Dobra pamięć. Technika jej nie sprzyja!

Dobra pamięć to czynnik, o który trzeba dbać. Jak? Rozmawiamy o tym z dr n. med. Rafałem Rolą, neurologiem z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Każdy z nas może mieć problemy z pamięcią?

Osłabienie pamięci wraz z wiekiem jest zjawiskiem fizjologicznym. Szacuje się, że około 30 proc. osób po 50. roku życia ma problemy z pamięcią i około 60 proc. powyżej 65. lat.
Czym to jest spowodowane?

Najkrócej rzecz ujmując – fizjologią. Największe zdolności poznawcze mamy do czwartej dekady życia, potem zdolność uczenia się jest coraz mniejsza. Najczęściej mamy problemy z przywoływaniem pewnych zdarzeń z pamięci, przypominaniem sobie pewnych faktów. To najczęściej bywa przez pacjentów postrzegane jako zaburzenia pamięci: tak naprawdę są to zaburzenia przypominania sobie pewnych faktów z życia.

Warto podkreślić, że problemy z pamięcią długotrwałą są bardziej „naturalne” niż problemy z pamięcią krótkotrwałą. Jeżeli zaczynają się problemy z pamięcią krótkotrwałą, jest to bardziej niepokojący objaw niż problemy z przypomnieniem, jak się nazywał nauczyciel ze szkoły podstawowej.

Pamięć krótkotrwała i długotrwała: jak można je czasowo zdefiniować?

Pamięć krótkotrwała, czyli operacyjna, to pamięć zdarzeń z bieżącego dnia, sprzed dwóch, trzech dni. Pamięć długotrwała dotyczy zdarzeń, które miały miejsce wcześniej.

Od czego zależy to, że jedna osoba będzie miała problemy z pamięcią, a inna nie? Czy są jakieś czynniki ryzyka?

Czynniki są bardzo złożone: można mówić o pewnych predyspozycjach genetycznych, ale są też pewne czynniki środowiskowe. Wydaje się, że wśród czynników środowiskowych największe znaczenie ma poziom wykształcenia i czas trwania nauki. Osoby z dłuższym czasem trwania nauki mają niższe ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności poznawczych. Czynnikami ryzyka zaburzeń pamięci są też czynniki ryzyka chorób naczyniowych, jak palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, otyłość, hipercholesterolemia. Te wszystkie czynniki ryzyka chorób naczyniowych mózgu również zwiększają ryzyko czynności poznawczych.

Czy zaburzeniom pamięci można zapobiec?

Jest kilka sposobów zmniejszenia ryzyka wystąpienia zaburzeń czynności poznawczych. Przede wszystkim to wysoka aktywność intelektualna: ciągła wysoka aktywność umysłowa, uczenie się nowych umiejętności. Ważna jest też prawidłowa dieta, najlepiej śródziemnomorska, która chroni przed chorobami naczyniowymi mózgu. Ważne są tłuszcze wielonienasycone, zawarte w produktach roślinnych oraz w rybach, zwłaszcza morskich. Wykazano też korzystny wpływ wysiłku fizycznego na zmniejszenie ryzyka zaburzeń czynności poznawczych i pamięci. Nadmierne spożycie alkoholu zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności poznawczych. Z kolei niewielkie spożycie alkoholu zmniejsza to ryzyko.

Czy są jakieś suplementy diety, które pomogą zapobiec zaburzeniom czynności poznawczych: mówi się często o witaminach z grupy B, preparatach miłorzębu, prolinie…

Jeśli chodzi o suplementy, to zawsze najpierw trzeba iść do lekarza, określić, czy rzeczywiście mamy jakiś problem z zaburzeniami pamięci, a jeśli tak, to jaki. Być może są to tylko subiektywne zaburzenia pamięci. Dopiero po postawieniu diagnozy można próbować suplementów diety czy leczenia. Można wspomagać się suplementami, choć zawsze będzie to tylko wspomaganie: podstawowe są te rzeczy, o których mówiłem: wysiłek intelektualny, fizyczny, unikanie ryzyka chorób naczyniowych, zróżnicowana dieta.

Proszę pamiętać jednak, że pojęcie zaburzeń pamięci często jest nadużywane. Najczęściej są to subiektywne zaburzenia pamięci, które mogą być skutecznie leczone poprzez działania prozdrowotne.

Kiedy konieczna jest wizyta u lekarza?

Wtedy, gdy pojawiają się zaburzenia pamięci, które utrudniają codzienne funkcjonowanie: np. nie jesteśmy w stanie powiedzieć, gdzie postawiliśmy samochód na parkingu, gdzie zostawiliśmy klucze, idziemy do sklepu i nie wiemy, po co, zostawiamy rzeczy w dziwnych miejscach i nie możemy sobie przypomnieć, gdzie. To objawy, które powinny zwrócić uwagę i wzbudzić niepokój. Najczęściej zauważa je rodzina, choć zdarza się, że robi to sam pacjent. Wiele zależy od poziomu wykształcenia: osoby o wyższym wykształceniu szybciej zwracają uwagę na zaburzenia pamięci niż osoby o niższym wykształceniu.

Zaburzenie pamięci krótkotrwałej to znak, że powinniśmy iść do lekarza, najlepiej do neurologa lub psychiatry, i wykonać badanie neuropsychologiczne z oceną funkcji poznawczych: wtedy można ocenić, czy u danej osoby występują łagodne zaburzenia czynności poznawczych, czy zespół otępienny. Zazwyczaj przychodzą pacjenci z łagodnymi zaburzeniami czynności poznawczych albo we wczesnej fazie zespołu otępiennego, bo wtedy ich problemy zaczynają narastać i utrudniać życie.

Nie pamiętamy, którą poszliśmy drogą, gdzieś coś zostawiamy: to jest spowodowane przemęczeniem, stresem, czy jest to już zaburzenie pamięci?

Granica jest bardzo płynna. Żeby rozpoznać łagodne zaburzenie czynności poznawczych albo łagodne otępienie, musimy wykonać testy neuropsychologiczne z oceną czynności poznawczych. Proste testy, które można wykonać w ciągu kilku minut w gabinecie lekarza to np. test zegara polegający na tym, że osoba badana musi narysować zegar i odpowiednie godziny na nim. Kolejnym użytecznym testem jest test Mini-Mental State Examination – MMSE: prosty test oceniający funkcje pamięci, językowe, wzrokowo-przestrzenne oraz liczenia. Jeśli wyniki nieco odbiegają od normy, może to świadczyć o łagodnych zaburzeniach poznawczych, jeśli są gorsze, to możemy już mówić o zespole otępiennym, czyli o złożonych zaburzeniach czynności poznawczych, utrudniających normalne funkcjonowanie. Zespół otępienny diagnozuje się na podstawie badania neurologicznego i psychologicznego: potwierdzenie opiera się na objawach klinicznych, wywiadzie. Podstawą jest jednak wykonanie dokładnego badania neuropsychologicznego z oceną funkcji poznawczych: pamięci, językowych, uwagi, wzrokowo-przestrzennych. Dopiero wtedy można w pełni ocenić stopień deficytów poznawczych i określić głębokość zespołu otępiennego.

Proszę pamiętać, że pomiędzy zaburzeniami pamięci a otępieniem jest kontinuum objawów, które płynnie mogą przechodzić jedne w drugie. Należy jednak podkreślić, że nie każda osoba z łagodnymi zaburzeniami funkcji poznawczych rozwinie otępienie. Jedynie około 10-15 proc. osób z łagodnymi zaburzeniami czynności poznawczych rozwinie zespół otępienny. Tak więc problemy z pamięcią czy łagodne zaburzenia czynności poznawczych nie oznaczają jednoznacznie, że pacjent będzie miał otępienie.

Jeśli łagodne zaburzenia pamięci zostaną rozpoznane: jak można sobie pomóc?

Po pierwsze, trzeba zmniejszyć czynniki ryzyka, którymi są: hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze, otyłość. Zaleca się odpowiednią dietę, aktywność fizyczną. Po drugie, bardzo dobrą profilaktyką jest uczenie się nowych umiejętności, np. nowego języka, nauka tańca, obsługi komputera.

Jako społeczeństwo mamy coraz częściej problemy z pamięcią?

Tak, społeczeństwo się starzeje. Zwiększa się też świadomość problemu. Coś, co kiedyś było uznawane za normę: zaburzenia pamięci u osób starszych, teraz zaczyna być diagnozowane i rozpoznawane jako zaburzenia czynności poznawczych. Z pewnością problem zaburzeń pamięci będzie narastać, dlatego tak ważne jest wprowadzanie działań profilaktycznych już u osób w wieku 40-50 lat, by zapobiec tym problemom.

Coraz częściej zgłaszają się do lekarza osoby z łagodnymi zaburzeniami czynności poznawczych: problemami z pamięcią krótkotrwałą albo pacjenci zaniepokojeni tym, że nie są już w stanie przypomnieć sobie nazwiska kolegi z klasy czy filmu, który oglądali dawniej, i to ich niepokoi. Po wykonaniu wspomnianych już testów przesiewowych często jednak okazuje się, że nie mają cech zaburzeń czynności poznawczych. Proszę pamiętać, że problemy z pamięcią są często subiektywne, natomiast zaburzenia czynności poznawczych czy zespół otępienny to rozpoznanie, które wymaga spełnienia określonych kryteriów. Gdybyśmy zapytali 30-latków, czy mają problemy z pamięcią, pewien odsetek powiedziałby, że tak. Tym bardziej, że coraz więcej jest udogodnień technologicznych, które odciążają naszą pamięć. Nikt nie pamięta numerów telefonów do znajomych, bo wszystkie są one w pamięci telefonu.

Udogodnienia techniczne są niekorzystne dla naszej pamięci…

Mogą być niekorzystne, dlatego tak ważne jest ćwiczenie pamięci i świadomość tego, że nie możemy być uzależnieni tylko od technologii.

W jakim wieku była najmłodsza osoba, która przyszła do pana z tym problemem?

Przychodzą nawet osoby w wieku 20-30 lat. Zwykle mają subiektywne poczucie zaburzeń pamięci, które faktycznie jeszcze nie są zaburzeniami pamięci. Często są to osoby, które pracują po kilkanaście godzin na dobę. Tempo życia wzrosło. Ilość spraw, jakie mamy do załatwienia, powoduje, że część z nich nam po prostu umyka.

Rozmawiała Katarzyna Pinkosz