Stosowanie leków w czasie ciąży

Stosowanie leków w czasie ciąży


Kobiety w ciąży i matki karmiące to pacjentki wyjątkowe. Udzielona im porada farmaceutyczna powinna być rozważna i poparta fachową wiedzą.

Większość leków nie jest wskazana do stosowania u kobiet w ciąży i matek karmiących, dlatego też na aptecznych półkach jest niewielki wybór preparatów, które można im zaproponować. Pacjentki te bezwzględnie muszą też konsultować z lekarzem stosowanie leków na receptę. Większość takich preparatów podaje się im tylko wtedy, kiedy korzyści zdrowotne przewyższają ryzyko uszkodzenia płodu. Jeśli chodzi o leki OTC oraz suplementy diety, to farmaceuci raczej nie powinni proponować ich kobietom w ciąży. Wyjątkiem mogą być preparaty witaminowo-mineralne oraz naturalne produkty wspomagające walkę z przeziębieniem.

Grupa szczególnego ryzyka

Ostrożność związana z podawaniem leków ciężarnym wiąże się z kilkoma aspektami. Po pierwsze, organizm kobiety w ciąży funkcjonuje inaczej – zmieniają się czynności niektórych narządów. Może to powodować zupełnie inną reakcję na podawane substancje. Po drugie, leki mogą mieć istotny wpływ na przebieg ciąży i doprowadzić na przykład do wcześniejszej akcji porodowej lub przeciwnie – do jej zahamowania. Po trzecie i najważniejsze, łożysko nie stanowi szczelnej bariery chroniącej płód, a większość związków chemicznych przenika do krwiobiegu dziecka. Leki mogą więc wpływać na jego rozwój i powodować wiele uszkodzeń, zaburzeń rozwojowych, a nawet śmierć. Najbardziej niebezpieczne jest podawanie leków w pierwszym trymestrze ciąży, szczególnie między czwartym a ósmym tygodniem. Wtedy to zachodzi proces organogenezy i każda substancja jest potencjalnie teratogenna lub embriotoksyczna. Wpływ niektórych substancji na płód może być bardzo silny. Na przykład stosowanie sterydów może prowadzić do maskulinizacji żeńskich narządów płciowych, niewykształcenia się kory nadnerczy, a leki psychotropowe powodują wady twarzoczaszki, układu sercowo-naczyniowego i przewodu pokarmowego. Przykładów jest wiele, często są one drastyczne.

Rola farmaceuty jest bardzo ważna – polega na przekazywaniu wiedzy i uświadamianiu młodych kobiet, które czasem stosują leki bez konsultacji ze specjalistą.

Suplementacja witaminowo-mineralna

Ze względu na tryb życia i sposób odżywiania wielu kobiet coraz więcej lekarzy ginekologów zaleca ciężarnym suplementację najważniejszych witamin oraz składników mineralnych. Kiedy pacjentki pytają w aptece o poradę przy wyborze odpowiedniego preparatu, należy wykazać się wiedzą. Najważniejsze, aby nie zabrakło w nim kluczowych witamin i minerałów. Warto też pamiętać, jakie są konsekwencje zarówno niedoboru, jak i przedawkowania tych składników pokarmowych. Opracowane przez lekarzy zalecenia suplementacyjne zatwierdziło Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Zapotrzebowanie na niektóre elementy zmienia się w zależności od diety, ale też na poszczególnych etapach ciąży, dlatego warto przeanalizować z pacjentką skład zalecanych preparatów i dobrać ten najodpowiedniejszy.

Naukowcy zwracają również uwagę, że suplementacja niektórych składników pokarmowych u kobiet w ciąży nie ma uzasadnienia albo może grozić przedawkowaniem. Dlatego tak ważny jest zawsze wywiad z pacjentką i analiza jej diety. Jeżeli dieta jest prawidłowa, podawanie kobiecie w ciąży witamin A i D czy magnezu jest bezcelowe, z kolei zażywanie selenu może grozić jego przedawkowaniem. Jednak fakt dobroczynnego wpływu podawania złożonych preparatów suplementacyjnych poparto badaniami klinicznymi. Wykazano w nich, że w porównaniu do podawania samego kwasu foliowego i żelaza, w grupie kobiet otrzymujących komplet minerałów i witamin zdecydowanie zmalało ryzyko niskiej masy urodzeniowej dziecka.

W ostatnich latach zwraca się również coraz większą uwagę również na podaż kwasów omega-3, których jest zdecydowanie za mało w codziennej diecie. Dlatego Polskie Towarzystwo Ginekologiczne również zaleca ich suplementację. Wpływają one przede wszystkim na prawidłowy rozwój OUN płodu oraz zapobiegają przedwczesnemu porodowi. Kobiety w ciąży powinny zażywać około 200-300 mg kwasu DHA dziennie, szczególnie w trzecim trymestrze.

Grypa i przeziębienie

Najczęstsze pytanie, jakie kobiety ciężarne zadają farmaceutom, jest związane z zażywaniem preparatów stosowanych przy przeziębieniu i grypie. Kobieta w ciąży może stosować domowe sposoby, jak na przykład zażywanie czosnku, syropu z cebuli i herbaty malinowej z miodem. Przy silnych objawach farmaceuta może jednak zaproponować kilka preparatów. Na katar bezpieczne będą roztwory soli morskiej, inhalacje z użyciem soli fizjologicznej. Gorączkę i ból kobieta ciężarna może zwalczać jedynie przy pomocy paracetamolu, który posiada kategorię B (patrz ramka: Klasyfikacja leków ze względu na ich szkodliwość dla płodu). W pierwszym i drugim trymetrze ciąży kategorię tę mają również ibuprofen, ketoprofen i naproksen, ale istnieją przeciwwskazania do ich stosowania w trzecim trymetrze. Natomiast kwas acetylosalicylowy jest niebezpieczny przez całą ciążę. Przy bólu gardła można zastosować płukanie roztworem soli lub naparem z szałwii. Wielu lekarzy zaleca również spraje oraz tabletki do ssania zawierające chlorowodorek benzydaminy. Jest to substancja z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych działająca również lekko znieczulająco oraz dezynfekująco. Jednak kobieta nie powinna stosować tych środków na własną rękę.

Kobietom ciężarnym można zaproponować też wspomagająco preparaty wapnia i witaminę C oraz jej połączenie z rutozydem. Istnieją również specjalnie dla nich przeznaczone preparaty podnoszące odporność i pomagające szybciej uporać się z przeziębieniem. Powstają one na bazie naturalnych składników, jak np. czosnek czy owoce bzu czarnego. Bardzo jest ważne, aby kobieta wnikliwie obserwowała swój organizm, ponieważ każda jej choroba zagraża również płodowi. Wszystkie niepokojące objawy powinny być zgłaszane lekarzowi.

Najważniejsze składniki witaminowo-mineralne, które powinny być suplementowane u ciężarnych w Polsce

pierwiastek

/witamina

rola

zalecana dzienna dawka

uwagi

źródło w diecie

kwas foliowy

niezbędny do prawidłowego rozwoju cewy nerwowej

0,4 mg

badania wykazują, że większość polskich kobiet nie dostarcza nawet 50 proc. dziennego zapotrzebowania na ten związek w diecie, zalecana suplementacja w okresie prekoncepcyjnym oraz w pierwszym i drugim trymestrze

zielone warzywa, wątróbka

żelazo

jako składnik hemoglobiny odpowiada za prawidłowe dotlenienie wszystkich komórek organizmu

26 mg (szczególnie w drugim i trzecim trymestrze, przy niedokrwistości dawka powinna być zwiększona po konsultacji z lekarzem)

dieta ciężarnych w Polsce pokrywa jedynie 40-80 proc. zapotrzebowania na żelazo, należy jednak uważać przy suplementacji, ponieważ zbyt duża jego ilość może prowadzić do nadciśnienia, przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej dziecka

mięso, jajka, produkty zbożowe

jod

odgrywa istotną rolę w regulacji przemiany materii, hormonów tarczycy

180 mg

suplementacja jest przeciwwskazana przy nadczynności tarczycy oraz przy chorobie Hashimoto, stosowanie preparatów jodu jest zalecane przede wszystkim w regionach górskich

sól jodowana, owoce mona

witamina E

antyoksydant i stabilizator błon komórkowych, jej niedobór może zwiększyć ryzyko poronienia i stanu przedrzucawkowego

12 mg

przeciętnie polskie kobiety dostarczają organizmowi 66-86 proc. dziennego zapotrzebowania

oleje, masło i jaja

witamina C

naturalny antyoksydant i niezbędny składnik wielu procesów biochemicznych

80 mg

suplementację zaleca się raczej kobietom ze zwiększonym ryzykiem niedoboru (ciąża mnoga, nadciśnienie, cukrzyca), przedawkowana może prowadzić do kamicy nerkowej

pomidory, cytrusy

witamina B6

odpowiada za metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów

2,6 mg

objawem niedoboru mogą być polineuropatie i napady drgawkowe

mięso, wątróbka, produkty zbożowe

wapń

istotny dla prawidłowej budowy kości i w profilaktyce stanu przedrzucawkowego

1200 mg

suplementacja wskazana jest u pacjentek zagrożonych wystąpieniem nadciśnienia w ciąży, zaleca się przyjmowanie wapnia w dawkach podzielonych

produkty mleczne

miedź

niezbędna do prawidłowego wchłaniania żelaza, niedobór może prowadzić do niedokrwistości

2 mg

dieta dostarcza około 50 proc. dziennego zapotrzebowania

mięso, owoce morza, świeże warzywa


Klasyfikacja leków ze względu na ich szkodliwość dla płodu

Już w 1979 r. Amerykańska Agencja Leków i Żywności podzieliła leki na pięć kategorii. Podział ten ma pomagać lekarzom w wyborze odpowiednich preparatów dla kobiety w ciąży. Przyjęto założenie, że leki nieprzebadane należy traktować jako potencjalnie szkodliwe, a te zakwalifikowane jako bezpieczne – stosować tylko w razie największej potrzeby. Obecnie naukowcy pracują nad bardziej opisową formą informującą lekarza prowadzącego o możliwości zastosowania danego preparatu w ciąży.

A
Lek przebadany na kobietach w ciąży. Badania nie wykazały szkodliwego wpływu leku na płód.

B
Lek przebadany na zwierzętach. Badania nie wykazały szkodliwego wpływu leku na płód zwierząt, jednak wyniki nie zostały potwierdzone w badaniach na ludziach.

C
Lek przebadany na zwierzętach. Wykazano szkodliwy wpływ na płód, jednak wyników nie potwierdzono w badaniach na ludziach. Leki te można stosować tylko wtedy, kiedy korzyść kobiety przewyższa ryzyko dla płodu.

D
Istnieje udokumentowane ryzyko dla płodu wynikające ze stwierdzonego szkodliwego wpływu leku na płód. Leki te można stosować w stanach zagrożenia życia matki oraz w sytuacjach, kiedy leki z kategorii A, B i C okazały się nieskuteczne lub nie mogą być zastosowane.

X
Udokumentowane szkodliwe działanie na płód. Ryzyko przewyższa wszystkie możliwe korzyści, a stosowanie leku jest bezwzględnie przeciwwskazane nie tylko u ciężarnych, lecz także u kobiet w wieku rozrodczym, które mogą zajść w ciążę.


Kobieta w ciąży jest pod specjalnym nadzorem

Prof. dr hab. Paweł Kamiński, specjalista endokrynologii, położnictwa i ginekologii, I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii WUM

Czy kobieta w ciąży powinna przyjmować suplementy?
Na pewno konieczne jest przyjmowanie kwasu foliowego sześć tygodni przed ciążą oraz we wczesnej ciąży – chroni to dziecko przed rozszczepem kręgosłupa oraz innymi poważnymi wadami neurologicznymi. Ważne jest też, by przez całą ciążę i okres karmienia kobieta przyjmowała jod. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek to około 200 mcg, w formie substytucji kobieta w ciąży i w okresie karmienia piersią powinna przyjmować około 150 mcg jodu. W okresie jesienno-zimowym, gdy w Polsce jest mało słonecznie, są też wskazania do substytucji witaminy D.

W czasie ciąży następuje też fizjologiczne rozrzedzenie krwi, może więc pojawić się niedobór żelaza. Konieczna jest wtedy substytucja – doustnie lub domięśniowo, a w przypadku skrajnej niedokrwistości nawet przetoczenie krwi.

Wszelkie inne suplementy powinno się przyjmować wtedy, gdy pojawiają się niedobory. Najważniejsza jest dobrze zbilansowana dieta. Przede wszystkim trzeba racjonalnie się odżywiać. Oczywiście jeśli pacjentka będzie przyjmować w rozsądnych dawkach suplementy multiwitaminowe przeznaczone dla kobiet w ciąży, to na pewno jej one nie zaszkodzą. Jeśli jednak przyszła mama prawidłowo się odżywia, to nie są one konieczne.

Dużo się ostatnio mówi o kwasach omega-3. Ich suplementacja nie jest jednak konieczna – wystarczy, jeśli kobieta w ciąży 1-2 razy w tygodniu zje porcję ryb, zwłaszcza morskich, które są doskonałym źródłem kwasów omega-3. Oczywiście można przyjmować preparaty apteczne, jednak trzeba pamiętać, że inna jest wartość witamin i kwasów omega-3 podawanych z pokarmem, a inna w tabletkach. Zawsze ideałem jest zrównoważona dieta.

Czy na typowe ciążowe dolegliwości pacjentka może stosować leki bez recepty?
Najlepiej byłoby, gdyby każdy przyjmowany lek konsultowała z lekarzem prowadzącym ciążę. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe. Warto jednak, by w takim przypadku porozmawiała na ten temat z farmaceutą.

Jeśli kobieta w ciąży ma np. przewlekłe zaparcia, to powinna skorzystać przede wszystkim z prostych sposobów domowych – spożywać dużo produktów zawierających błonnik pokarmowy, np. suszonych śliwek czy kompotów ze śliwek. Jeśli to nie pomaga, może zastosować leki OTC, a nawet łagodne środki przeczyszczające. O problemach z zaparciami powinna jednak porozmawiać z lekarzem prowadzącym ciążę.

Podobnie z lekami przeciwbólowymi, nie wolno ich stosować bez ograniczeń. Jednak doraźnie można zastosować paracetamol – jest on lekiem preferowanym. Z kolei niesteroidowe leki przeciwzapalne należy stosować wyłącznie pod kontrolą lekarza.

Czy kobiety w ciąży często leczą się same?
Polacy z reguły stosują dużo leków, zarówno na receptę, jak i OTC. Wyjątkiem jest ciąża – pacjentki są bardzo powściągliwe w stosowaniu leków, mają wątpliwości, zadają pytania, czy warto i czy wolno to robić. Mają dużą świadomość tego, że lecząc siebie, „leczą” również swoje dziecko.

Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że leki nie są badane na grupie kobiet w ciąży – nikt świadomie nie narazi ich na niebezpieczeństwo. Wszelkie substancje podajemy ciężarnym tylko wtedy, gdy korzyść z ich zastosowania przewyższa ryzyko z tym związane. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy u ciężarnych musimy zastosować leki, mimo że wiemy, że mogą one zadziałać niekorzystnie, np. w przypadku pojawienia się nowotworu i konieczności zastosowania terapii farmakologicznej.


Korzyści czasem przewyższają ryzyko

Prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś, Prezes-elekt PTG, konsultant wojewódzki w dziedzinie położnictwa i ginekologii
dla województwa mazowieckiego, Dziekan I wydziału lekarskiego WUM, kierownik I katedry i kliniki położnictwa i ginekologii WUM, laureat nagrody zaufania „Złoty OTIS” 2012

Czy kobiety w ciąży chętnie przyjmują leki?
Kobiety zwykle bardzo ostrożnie podchodzą do kwestii zażywania leków w czasie ciąży. Na pewno nie nadużywają ich. Bywa odwrotnie – zdarzają się sytuacje, że kobiety muszą przyjmować leki, a nie chcą tego robić, gdyż obawiają się, że może to zaszkodzić dziecku. Dotyczy to zarówno chorób przewlekłych, jak i infekcyjnych. Trzeba wówczas tłumaczyć, że dla dziecka będzie lepiej, jeśli mama przyjmie lek. Często jest to po prostu mniejsze zło.

W ciąży kobiety zwykle nie leczą się same. Przed przyjęciem danego leku kilka razy pytają lekarza, czy lek na pewno jest bezpieczny, czy można go stosować w ciąży i czy w tym konkretnym przypadku jest to konieczne. Oczywiście, w czasie ciąży najlepiej by było nie chorować i nie przyjmować żadnych leków. Czasem jednak jest to konieczne – bezpieczniejsze jest przyjęcie leków niż rozwój infekcji.

Czy ciąża jest dobrym okresem, by zaszczepić się przeciw grypie?
Najlepiej zaszczepić się przed zajściem w ciążę. Kobiety w ciąży, podobnie jak małe dzieci oraz osoby starsze, są w grupie podwyższonego ryzyka jeśli chodzi o zachorowanie na grypę, dlatego zalecane są im szczepienia. Są one bezpieczne, można się zaszczepić w każdym trymestrze. Jeśli kobieta do tej pory zawsze szczepiła się przeciw grypie, to nie ma powodu, by nie robiła tego w czasie ciąży. Jeśli do tej pory nigdy się nie szczepiła, to najlepiej, jeśli rozważy tę kwestię ze swoim lekarzem i oceni, jak duże jest w jej przypadku ryzyko zachorowania na grypę.

Jakie leki można przyjmować na przeziębienie i grypę bez konsultacji z lekarzem?
Jeśli jest to zwykła infekcja przeziębieniowa, ciężarna może zastosować proste środki objawowe o działaniu ogólno wzmacniającym, zawierające np. witaminę C, rutynę, wapno, oraz syropy ziołowe. Może również sięgnąć po środki homeopatyczne – jeśli jej zdaniem są one skuteczne. Na pewno powinna pozostać w domu, położyć się do łóżka, wypoczywać. Powstaje jednak pytanie, czy tego typu środki pomogą, jeśli to rzeczywiście grypa.

W przypadku wystąpienia gorączki najbezpieczniejszym lekiem jest paracetamol, ale i on nie powinien być przyjmowany w nadmiarze. Jeśli po 2-3 dawkach gorączka powraca, a infekcja się rozwija, najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Jeśli infekcja jest poważniejsza, domowe środki nie pomagają, istnieje ryzyko, że to grypa lub infekcja bakteryjna, kobieta w ciąży na pewno nie powinna leczyć się sama – wymaga konsultacji lekarza chorób wewnętrznych, który ją dokładnie zbada. Większym ryzykiem dla kobiety i dziecka może być bowiem poważna infekcja bakteryjna (gdy trzeba podać antybiotyk) niż same leki.

Jeśli chodzi o środki przeciwwirusowe, przeciwgrypowe, takie jak np. Tamiflu (oseltamiwir), to nie ma dostatecznych badań na temat bezpieczeństwa ich stosowania w ciąży, nie ma długofalowych obserwacji. Lekarz może jednak zadecydować o podaniu takich leków kobiecie w ciąży, jeśli podejrzewa, że może to rzeczywiście być grypa, a ryzyko związane z przyjęciem leku jest mniejsze niż potencjalne korzyści.

Rozmowy przeprowadziła Katarzyna Pinkosz

4.5/5 - (129 votes)

Nikt nie pyta Cię o zdanie, weź udział w Teście Zaufania!

To 5 najczęściej kupowanych leków na grypę i przeziębienie. Pokazujemy je w kolejności alfabetycznej.

ASPIRIN C/BAYER | FERVEX | GRIPEX | IBUPROM | THERAFLU

Do którego z nich masz zaufanie? Prosimy, oceń wszystkie.
Dziękujemy za Twoją opinię.

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH