Atopowe zapalenie skóry

Pacjenci z suchością skóry i cierpiący na atopowe zapalenie skóry (AZS) często pytają farmaceutów o poradę. Warto podpowiedzieć im, jak pielęgnować skórę z atopią.

Atopia jest terminem, który definiujemy jako skłonność do nadprodukcji przeciwciał IgE w odpowiedzi na niskie dawki alergenów, najczęściej z występującymi objawami klinicznymi. Do chorób atopowych zaliczamy m.in. atopowe zapalenie skóry (AZS), które często jest też nazywane uogólnionym wypryskiem niemowlęcym.

Atopowe zapalenie skóry pogłębia się głównie w krajach uprzemysłowionych, głównie u rasy kaukaskiej (białej), gdzie ilość osób dotkniętych tym schorzeniem uległa podwojeniu w ciągu ostatnich 20 lat. Atopowe zapalenie skóry częściej dotyka płci żeńskiej. Pierwszymi objawami są plamy rumieniowe na policzkach, kończynach, w zgięciach łokciowych oraz kolanowych, a także na dolnej części szyi, pojawiające się w 2-3 miesiącu życia. Po pewnym czasie schorzenie zaczyna występować również na plecach i klatce piersiowej, a także pośladkach. Wykwity są bardzo swędzące. Zdarzają się przypadki, kiedy objawy atopowego zapalenia skóry mijają po ukończeniu drugiego roku życia, jednak najczęściej choroba przechodzi w postać przewlekłą, z krótszymi bądź też dłuższymi okresami remisji. W wieku 6-20 lat odnotowuje się tylko 10 proc. nowych przypadków z AZS, a początek choroby po okresie dojrzewania zdarza się sporadycznie. Atopowe zapalenie skóry ma ścisły związek z podłożem alergicznym.

Objawy

W okresie młodzieńczym i w wieku dorosłym zmiany przybierają trochę inny charakter. Skóra tak samo jak w przypadku noworodków jest sucha, szorstka. W związku z zaburzeniem prawidłowego nawodnienia staje się ona grubsza. Dodatkowo mogą pojawiać się nacieki zapalne, przeczosy (związane ze świądem i ciągłym drapaniem miejsc objętych chorobą), krwiste strupy, a także charakterystyczny wygląd płytki paznokciowej (jakby były polakierowane). Zmiany skórne występują symetrycznie, obejmując twarz, ramiona, plecy, a także kończyny. Towarzyszący świąd, głównie w nocy, powoduje bezsenność, zmęczenie, drażliwość i może być przyczyną stanów depresyjnych. Główną cechą AZS jest nadmierna suchość skóry – pergaminowa skóra. Jest to związane z aktywnością enzymu – Δ-6-desaturazy. Jest to enzym, który odpowiada za prawidłowy metabolizm wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNNKT), wchodzących w skład błon komórkowych keratynocytów i międzykomórkowego spoiwa lipidowego warstwy rogowej naskórka. Niedobór tego enzymu powoduje brak WNNKT, co wiąże się ze zwiększeniem przepuszczalności skóry, co przyczynia się do nadmiernej utraty wody i utraty naturalnego czynnika nawilżającego skóry (NMF).

Atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się także zmianą miejscowej odporności komórkowej i występowaniem nacieków zapalnych w skórze właściwej. Zwiększona wrażliwość skóry zwiększa podatność na kolonizację Staphylococcus aureus. Brak kwasu oleinowego i zmiana budowy płaszcza hydrolipidowego skóry ułatwiają rozwój S.aureus. Atopowa skóra posiada również swoiste receptory dla tych bakterii, dzięki czemu łatwiej do niej przylegają (m.in. laminina oraz fibronektyna).

Główną przyczyną świądu jest podłoże alergiczne i nadmierna aktywność przeciwciał IgE. Inicjatorami tych reakcji komórkowych są czynniki środowiskowe, a także podłoże genetyczne. Mechanizm powstawania świądu nie jest do końca poznany, a jego nasilenie nie jest adekwatne do wywołujących go bodźców. U osób z AZS obserwuje się obecność wspólnego genu atopii na chromosomie 11q. Tak jak większość chorób alergicznych, również AZS może ulec zaostrzeniu pod wpływem stresu oraz czynników psychogennych.

Prawidłowa pielęgnacja

W niektórych przypadkach odpowiednia pielęgnacja może być pomocna i wystarczająca. Jeżeli zmiany nie są zbyt rozległe i nie są zainfekowane, a świąd jest umiarkowany, wystarczy regularnie nawilżać skórę. Najlepiej stosować emulsje tłuste, zawierające ceramidy, lipidy, WNNKT, masło karite, itp. Nie należy skóry podrażniać poprzez stosowanie produktów zawierających duże stężenia mleczanów (większe niż 10%). Może być stosowany mocznik, kwas mlekowy, substancje higroskopijne (np. sól sodowa kwasu pirolidono-karboksylowego). Jednak jeśli pacjent odczuwa mrowienie, obserwuje podrażnienie, powinien zaprzestać stosowania tych preparatów. Najlepiej zażywać kąpiele olejowe oraz unikać używania mydła. Można korzystać jedynie z mydeł przetłuszczonych, z zawartością wyciągu owsianego, a także innych ekstraktów łagodzących.

Jak dobrać prawidłowo dermokosmetyki?

Pacjenci z suchością skóry i AZS często pytają farmaceutów o poradę. Warto podpowiedzieć im, jak powinna wyglądać prawidłowa pielęgnacja skóry z atopią. Najlepiej opisać zarówno produkt do mycia, a także do stosowania po kąpieli w celu natłuszczenia naskórka. Optymalny preparat do mycia powinien – dzięki łagodnym środkom myjącym – skutecznie oczyszczać powierzchnię skóry nie zaburzając jej bariery ochronnej. Do produktów do mycia warto polecać kremowe żele do mycia, które zawierają dużo emolientów wzbogaconych często o NNKT, parafinę, masło shea, masło karite, olej macadamia, lniany, sezamowy. Oleje te wchodzą również w skład olejków do kąpieli, które dodaje się bezpośrednio do wody. Popularne są również emulsje do kąpieli, w których najważniejszy jest skład fazy lipofilowej (bardzo zbliżony do żeli, a także olejków). Odpowiednia temperatura wody do kąpieli to 35-37°C (zbliżona do temperatury ciała). Woda zbyt gorąca spowoduje nasilenie świądu. Najbardziej wskazane są krótkie kąpiele przy użyciu dermokosmetyków o łagodnych właściwościach myjących.

Drugim produktem do prawidłowej pielęgnacji skóry z AZS jest krem, emulsja, mleczko lub balsam do ciała. Dla szybszej odbudowy płaszcza hydrolipidowego po każdej kąpieli należy stosować preparaty natłuszczające. Warto poinformować pacjenta, że bariera ta zostaje odbudowana na kilka godzin, w związku z tym atopowa skóra powinna być natłuszczana przynajmniej dwa razy dziennie. Najnowsze dermokosmetyki oprócz substancji typowo natłuszczających, zawierają również substancje działające przeciwzapalnie np. niacynamid. W 2014 roku jedno z laboratoriów dermokosmetycznych przeprowadziło badania w kierunku AZS, gdzie udowodniono, że nie wystarczy odbudować naturalną barierę ochronną i należy zadbać o prawidłowy mikrobiom skóry. Do opatentowanego składnika aktywnego wobec atopii wykorzystali bakterię Vitreoscilla Filiformis. V. filiformis skutecznie łagodzi ostre stany suchości skóry, wpływa również na zmniejszenie częstotliwości drapania chorych, ponieważ łagodzi także uczucia świądu.

Dobre składniki

Olej z ryżu popularnie stosowany w chińskiej kuchni, również został doceniony w kosmetykach stosowanych w AZS. Przede wszystkim ze względu na doskonałą właściwość zatrzymywania wody w naskórku, a także silne właściwości odnawiające komórki skóry, m.in. wpływa na produkcję kolagenu. Olej z ryżu działa również przeciwzapalnie, skutecznie zmiękcza i wygładza naskórek.
W skład preparatów natłuszczających wśród popularnych olejów zawierających NNKT, znalazł się także olej konopny. Najnowsze badania potwierdzają, iż olej z konopii siewnych, dzięki zawartości właściwej proporcji między kwasami omega-3 oraz omega-6, posiada silne działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne (zmniejsza rumień i łagodzi świąd).

D-pantenol (pochodna witaminy B5) jest dobrą odpowiedzią na brak naturalnie występującej w skórze witaminy B5, której niedobór przyczynia się do nadmiernej suchości i szorstkości naskórka. W związku z czym d-pantenol można spotkać niemal w każdym produkcie pielęgnacyjnym do atopowego zapalenia skóry. Ma silne właściwości nawilżające i jest bardzo dobrze tolerowany nawet na skórach bardzo wrażliwych. D-pantenol skutecznie łagodzi świąd i pieczenie, przyspiesza gojenie i łagodzi podrażnienia.

Alantoina działa głównie przeciwzapalnie i ściągająco. Pobudza komórki naskórka do ziarninowania, dzięki czemu skóra szybciej się regeneruje w miejscach zranienia (np. przy ranach z zadrapania z powodu dokuczliwego świądu w AZS).

Zielone algi ze względu na dużą zawartość składników mineralnych i odżywczych są popularnie wykorzystywane w kosmetologii. W ich skład wchodzą m.in. aminokwasy, białka, lipidy, witaminy (A, B, E), a także niezbędne mikroelementy (wapń, cynk, magnez). Zielone algi są bardzo dobrze tolerowane przez skórę i posiadają właściwości oczyszczające. Ze względu na bogaty skład doskonale odżywiają suchą skórę oraz chronią naturalną barierę ochronną i pozytywnie wpływają na poprawę TEWL (naturalnego czynnika nawilżającego skórę).

Witamina E jest przede wszystkim silnym antyoksydantem, dobrze regeneruje i poprawia kondycję skóry. Jest popularnych składnikiem zarówno gotowych preparatów kosmetycznych, ale również często wykorzystywana do leków recepturowych przeznaczonych dla chorych na Atopowe zapalenie skóry. Obok witaminy A, masła kakaowego, wosku, lanoliny i innych wchodzi w skład emulsji i maści o właściwościach silnie natłuszczających i odżywiających skórę.

Nie należy stosować oliwek do skóry z AZS. Oliwki tworzą nieprzepuszczalną warstwę i tylko dzięki swojej wizualnej tłustej konsystencji sprawiają wrażenie dobrego natłuszczenia. Większość oliwek zawiera duże stężenia Parafinum Liquidum, popularnego oleju mineralnego, który przede wszystkich składa się ze zbyt dużych cząsteczek, żeby przedostać się do głębszych warstw naskórka. W konsekwencji przy dłuższym stosowaniu skóra będzie jeszcze bardziej odwodniona.

Leczenie

W przypadku kiedy zmiany skórne są rozległe, niejednokrotnie dochodzi do zakażeń, tworzyć się mogą pęcherze ropne, które pękają i powodują jeszcze większy świąd. W tych sytuacjach należy udać się do dermatologa. Najczęściej w AZS przypisywane są mocne kortykosteroidy, które zalecane są do stosowania na ciało, a słabsze na twarz. Warto informować pacjentów, żeby stosować je oszczędnie, najlepiej co drugi dzień (kortykosteroidy kumulują się w warstwie rogowej naskórka i uwalniają wraz z upływem czasu). Do preparatów nowszej generacji należą inhibitory kalcyneuryny (m.in. takrolimus, pimekrolimus), które są bezpieczniejsze od kortykosteroidów. Korzyść z ich stosowania w porównaniu z kortykosteroidami polega na tym, że nie dochodzi do ścieńczenia (atrofii) skóry. Często dzieciom z atopowym zapaleniem lekarze przypisują dodatkowo syropy przeciwhistminowe (promethazinum, hydroxizinum), które łagodzą stany zapalne, zmniejszają uczucie świądu i mogą poprawić ogólny stan dziecka.

Jeżeli zmiany skórne są zainfekowane należy zastosować odpowiednie antyseptyki. Najczęściej polecane są kąpiele w nadmanganianie potasu, który posiada właściwości odkażające. W trudniejszych stanach zapalnych należy zastosować ogólną antybiotykoterapię (przede wszystkim cefalosporyny II i III generacji).

Dieta i probiotyki

Choroby alergiczne najczęściej łączą się ze sobą. U osób z AZS występują również alergie pokarmowe, które mają ścisły związek z kondycją skóry. W związku z czym łagodzenie objawów wiąże się z odpowiednio dobraną dietą. Matki karmiące piersią powinny unikać spożywania produktów alergizujących (miód, mleko krowie, jaja, soja, orzechy laskowe, skorupiaki itp.). Najnowsze badania wskazują, że stosowanie probiotyków może mieć działanie antyalergiczne. Probiotyki różnicują skład mikroflory, co ma korzystny wpływ na kształtowanie ekosystemu jelitowego. Naukowcy dowodzą, że regularne dostarczanie probiotyków dzieciom do drugiego roku życia wpływa pozytywnie na szybszy rozwój ekosystemu jelit oraz mechanizmów antyalergicznych organizmu.